مقوله سفر و گردش گذشته ای کهن در میان نسل بشر داشته و دارد اگرچه سفر همیشه همراه با شادی و تفریحی و تجارت بوده، اما ناخواسته ماموریتی سنگین را به انجام می رساند و همانند نسیمی ملایم بردنیای پرهیاهوی صنعتی امروز می وزد تا در جنب و جوش و هیجان های امروزی، آرامشی دوست داشتنی را به جوامع هدیه بدهد.
هرچند در گذشته های دور سفر امری مخاطره انگیز و پردردسر بوده اما بازهم علاقمندی به کسب تجربه و آشنایی با ملل مختلف در کنار تجارت باعث حرکت کاروان های بزرگی از یک سرزمین به سرزمین دیگر می شد که مسیر عبور و مرور این کاروان ها به سمت شرق و غرب کره خاکی جاده ابریشم را به وجود آورد. اصلی ترین وظیفه این جاده نقل و انتقال کالا بود ، حال آنکه ناخواسته فرهنگ ممالک و کشورها را نیز به یکدیگر منتقل می کرد و همین امر باعث شده امروزه هنوز هم بسیاری از تمدن های سر راه آن زنده باشند .
بنابراین امروزه که به لطف وجود فنآوری و تکنولوژی های مدرن از قبیل حمل و نقل هوایی، دریایی یا زمینی مسافرت یا گردشگری به سادگی روشن کردن کامپیوتر شخصی در منزل ماست می توانیم به اهمیت و جایگاه صنعت گردشگری در گسترش و پایداری فرهنگ ها بیشتر پی ببریم. این سادگی و سهولت در سفر باعث برخورد بیش از پیش فرهنگ و آداب و رسوم قومهای مختلف جهان شده است ، و می توان گفت این صنعت گردشگری و سفر همانند پلی بین فرهنگ اقوام مختلف در این کره خاکی ایفای نقش می کند.
بنابراین به جرأت در قرن حاضر و با توجه به رشد و گسترش صنعت گردشگری در سطح جهان، این صنعت ارتباط دهنده بین فرهنگ هاست. شاید در گذشته مردم دو کشور به دلیل سختی های سفر و عدم برخورد دو ملت از آداب و سنن یکدیگر زیاد اطلاع نداشتند اما امروزه در این دهکده جهانی، گردشگران به سادگی می توانند به واسطه رشد صنعت گردشگری در سطح جهان از آداب و رسوم کشورهای دورتر از کشورشان با خبر باشند.
با گسترش صنعت حمل و نقل و رشد چشمگیر گردشگری و یا حتی ظهور دنیای مجازی اهمیت آگاهی از فرهنگ های مختلف بیش از پیش نمود کرده و پرده از راز بزرگی برداشته شده که به واسطه این راز و اهمیت بیش از پیش آن در دنیای کنونی، برای روز جهانی گردشگری سال 2011 میلادی شعاری اینگونه تعیین شده: « گردشگری؛ ارتباط دهنده فرهنگ ها»
اگرچه در میان ما ایرانیان ضرب المثلی کهن و بسیار پرمعنی می گوید: بهترین زمان شناختن افراد همسفر شدن با آنهاست. این ضرب المثل بسیار کهن در ایران زمین نشانده اهمیت سفر و آشنایی با ملل و فرهنگ های مختلف بوده و براین امر تاکید دارد که برای رشد و ترقی فرهنگ جوامع متمدن امر ارتباط میان فرهنگ هایشان بسیار لازم و ضروری است.
حال اگر واقعا به پدیده دهکده جهانی پایبند باشیم باید هرچه بیشتر از فرهنگ دیگران آگاه شویم تا این دهکده جهانی بدون آشوب و دردسر به رشد خود ادامه دهد و به عقیده بسیاری از جامعه شناسان و اندیشمندان این مهم به صنعت گردشگری در دهکده جهانی واگذار شده . بنابراین هرچه این صنعت بسیار پردرامد توان فعالیت مناسب تری در جهان امروزی داشته باشد، باید یقین داشته باشیم که دهکده ای آرامتر و شاداب تر خواهیم داشت.
همگی براین امر واقفیم که حتی در یک مجتمع مسکونی فرهنگ ها و عقاید ساکنان آن با هم همسو نیست و شاید مسایل و مشکلاتی به دلیل همین تفاوت ها بوجود آید. اما با برگزاری جلسات و ارتباط بیشتر همسایگان این مشکلات به حداقل کاهش خواهد یافت، حالا اگر قصد داشتن دهکده ای جهانی اما ارام را داریم باید با برنامه ریزی و مدیریت دقیق امکان ارتباط هرچه بیشتر بین فرهنگ ها و ملل مختلف این دهکده را فراهم کنیم و برای رسیدن به این مهم باید هرچه بیشتر امکانات سفر بین این ملل را تسهیل و ساده تر کنیم تا خود به خود فرهنگ ها با یکدیگر آشنا بشوند.
بنابراین تنها به دلیل آگاهی از آداب و رسوم دیگر همسایگان خود محیطی آرام خواهیم داشت. اینجاست که نقش کلیدی سفر و گردشگری برایمان دوباره مشخص می شود و نتیجه ای بسیار مهم و پراهمیت را شاهد خواهیم بود که صرفا سفر به معنی خوشگذرانی و تفریح نیست بلکه آشنایی با فرهنگ ، آداب و رسوم دیگران نتیجه ای بسیار ارزشمند آن خواهد بود.
بسیاری از دست اندرکاران و فعالان عرصه گردشگری معتقدند علاوه بر رشد و گسترش اقتصاد کشورها در کنار ارتقای صنعت گردشگری فرهنگ آن کشور نیز دچار تغییراتی مثبتی خواهد شد.
این کارشناسان عنوان می کنند با کمی دقت در کشورهای توریست پذیر در می یابیم که بسیاری از مشکلات یا کاستی های فرهنگی آن کشور به مرور زمان و پس از گشودن مرزهای خود به روی گردشگران خارجی برطرف شده اگرچه این موضوع به معنی تهاجم فرهنگی نیست و یا اینکه کشور میزبان باید پذیرای هرگونه تغییری از گردشگران ورودی باشد و اصالت فرهنگ خود را از دست بدهد. بلکه اینگونه کشورها معمولا با توجه به فرهنگ خود و جذب نکات مثبت فرهنگ های ورودی آن را پالایش کرده و فرهنگی نوین و کامل را در جامعه بازتولید می کند.
به گفته طالب ریفاعی، دبیر کل سازمان جهانی گردشگری ، گردشری فرصتی را برای برجسته کردن نقش این صنعت در تجمیع فرهنگ های مختلف جهان در کنار یکدیگر و ارتقای فهم جهانی ملل و فرهنگ ها را ایجاد خواهد کرد. این مقام ارشد، در صنعت گردشگری معتقد است جابجایی میلیون ها گردشگر در کل جهان یا همان دهکده جهانی در یک دهه گذشته بین کشورها و تمدن های مختلف فرصتی مناسب برای گسترش احترام و تحمل فهم دوسویه بین فرهنگ ها را ایجاد کرده است.
طبق آمار منتشره در سال 2010 میلادی حدود یک میلیارد گردشگر در سراسر جهان سفر کرده اند. بنابراین می توان دریافت که این تعداد بار فرهنگ ها و تمدن های مختلف در این کره خاکی با یکدیگر برخورد داشته اند و این آشنایی باعث درک و فهم هرچه بیشتر وبهتر و سالمتر از یکدیگر شده است. به گفته جامعه شناسان و کارشناسان هرچه اینگونه برخوردها بین اقوام و ملل مختلف بیشتر باشد، ترویج اخلاق و فرهنگ بین افراد بسیار ساده تر خواهد بود و زیر بنایی برای احترام متقابل بین فرهنگ و ادیان مختلف ایجاد می شود که به حق باعث احترام به ارزشها و اعتقادات مختلف در جهان و به طور غیر مستقیم این امر حافظ تمدن و فرهنگ های باستانی تا ابد و انتقال آنها به نسل های آینده می شود.
بنابراین فرهنگ که بالاترین دارای هر ملت و قومی هست به واسطه گسترش صنعت گردشگری حفظ شده و در سطح عالی و کامل به دیگران شناسانده خواهد شد. به قول معروف این خرده فرهنگ ها در کشورهای مختلف، سطح گردشگری را در بین کشورها مشخص خواهد کرد. بسیاری از نظریه پردازان و جامعه شناسان جهان یکصدا معتقدند که این فرهنگ های متفاوت جهان هستند که علاقه بسیاری را برای سفر به کشورها برمی انگیزند به عنوان مثال مردمی خندان، لباس های رنگارنگ و شاداب و سرزندگی بسیاری از فرهنگ ها در جهان امروز باعث شده که صنعت گردشگری در منطقه ای بخصوص باعث رونقی چشمگیر داشته باشد.
بطور کلی با رشد صنعت گردشگری در کشورها تقابل بین فرهنگ های مختلف کمتر و کمتر خواهد شد و اصطکاک بین دو ملت به حداقل خواهد رسید. این در واقع مهمترین دستاورد صنعت گردشگری در جهان امروز بوده و برای هر کشور و تمدنی بسیار مفید است چون گردشگران ورودی به کشورهای مختلف هنگام بازدید و گشت و گذار از مکان های تاریخی و طبیعی در کشور میزبان خود ناخواسته فرصت دسترسی به نابترین اطلاعات فرهنگی آن را خواهند داشت. بنابراین با درک درست از عقاید، فرهنگی و سیاست آن ملت بهترین و سالمترین ارتباط را با ساکنان آن مرز و بوم برقرار خواهند کرد.
به همین دلیل این فرضیه که بیان می کند جوامع فقط با ارتقای فرهنگ خود سعی در گسترش صنعت گردشگری در جهان را دارند کاملا صحیح نیست بلکه رویارویی هنگام گسترش صنعت گردشگی باعث رشد خود به خودی فرهنگ هر کشور خواهد شد البته اگر توان کنترل ، پالایش و جذب بهترین ها را داشته باشد.
بنابراین با رشد صنعت گردشگری در اثر تعامل فرهنگی بین میزبان و مهمان و ترکیب فرهنگ هر دو سوی این معادله فرهنگ جدیدی به وجود می آید که نام آن را می توان فرهنگ گردشگری نامید.
اگرچه بسیاری این موضوع را به تهاجم فرهنگی تشبیه کرده اند، اما این تهاجم نیست بلکه آشنایی با فرهنگ های متفاوت هنگام سفر خواهدبود و در عین حال لزوما همه فرهنگ ها به خودی خود کامل نیستند بلکه در کنار یکدیگر و با پوشش دادن معایب خود به تکامل خواهند رسید. بنابراین اگرچه می توان صنعت گردشگری و بخصوص گردشگری را در برگیرنده تمامی فعالیت ها و زمینه های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی دانست و آن را براساس تعاریفی که ارایه شده دانش چند منظوره تعریف کرد. ولی اصلی ترین رکن و راس این هرم را هرگز نمی توان بدون فرهنگ متصور شد. به عقیده بسیاری فرهنگ گذشته از آنکه هدف از توسعه گردشگری را تعیین می کند بلکه اقتصاد حاکم برآن را نیز مشخص خواهد کرد. در نتیجه نمی توان صنعت گردشگری یا زیرمجموعه های آن را بدون درنظر گرفتن نقش تاثیر گذار فرهنگ و تاثیرات آن تعریف کرد .
عماد عزتی