گردشگری چگونه می تواند به توسعه پایدار منجر شود؟

مفهوم توسعه پایدار: «استمرار در تولید منابع و استفاده از آن ها به گونه ای باشد که علاوه بر استفاده نسل فعلی، توان استفاده نسل های آتی در معرض خطر قرار نگیرد و به محیط زیست خسارتی وارد نکند».

مفهوم کلی توسعه پایدار از جمله مفاهیمی است که بحث های طولانی درباره معنی آن وجود دارد و از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. اما آنچه در تمامی نظرات به آن اشاره شده، این است که: «استمرار در تولید منابع و استفاده از آن ها به گونه ای باشد که علاوه بر استفاده نسل فعلی، توان استفاده نسل های آتی در معرض خطر قرار نگیرد و به محیط زیست خسارتی وارد نکند». در مفهومی گسترده تر، توسعه پایدار شهری به معنی تغییرات در کاربری زمین در جهت رفع نیازها در زمینه های گوناگون حمل و نقل، مسکن، خوراک و … تاثیر می گذارد و به دنبال نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق بهینه کردن استفاده و به حداقل رساندن ضایعات است.

از جمله موضوعاتی که در مبحث توسعه پایدار مورد توجه است، عبارتند از: کاهش آلودگی های زیست محیطی، حفاظت از محیط زیست و توجه ویژه به مساله بازیافت، کاهش و جلوگیری از توسعه های زیان آوری که به رغم رفع نیاز فعلی شهروندان، آیندگان را با مشکل همراه می کند، از بین بردن شکاف های اجتماعی و اقتصادی شدید میان فقیر و غنی، بهبود اقتصادی، توسعه فرهنگی، اجتماعی و … شهری که برای طولانی مدت قادر به ادامه حیات خود باشد، «شهر پایدار» نامیده می شود. این نکته را نیز باید در نظر داشت که شهر پایدار فقط به تمیز بودن و بقای شهر اشاره نمی کند، بلکه شهری است که انسان به راحتی می تواند در آن زندگی و کسب درآمد کند، امنیت داشته باشد، از زندگی در آن شهر احساس راحتی و رضایت کند و در یک کلام شهر ایده آلی برای زندگی باشد.

یکی از عواملی که می تواند به شدت بر توسعه پایدار شهرها نقش چشمگیری داشته باشد، گردشگری است که در حال حاضر به یک صنعت بسیار مهم تبدیل شده و دارای ابعاد مختلف فرهنگی، زیارتی، سیاحتی، سلامت، شهری و روستایی و… است. قابلیت ها و توانمندی های صنعت گردشگری همچون یک راهکار بسیار موثر است که می تواند شهرها و کشورها را در شرایط بحرانی نیز حمایت و کمک کند. بسیاری از کشورهایی که در شرایط بحرانی مالی قرار گرفته اند، توانسته اند با تمرکز بر گردشگری خود، با بحران های مالی مقابله کنند و وضعیت رو به بهبودی را برای کشور خود رقم بزنند. برای مثال دولت مالزی با جذب ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر گردشگر در سال ۲۰۰۸ میلادی، توانست با جلوگیری از اثرپذیری اقتصاد خود از بحران مالی جهان، به جمع مهم ترین کشورهای توریستی جهان بپیوندد و به بقای اقتصادی خود ادامه دهد. این کشور در سال های اخیر با توسعه صنعت توریسم و جذب دانشجویان از نقاط دور و نزدیک به خصوص خاورمیانه، درآمدهای زیادی کسب کرده است.

ترسیم وضعیت ایران

در ایران نیز با کاهش میزان وابستگی اقتصادی کشور به استخراج و صدور نفت، گردشگری می تواند جایگزین مناسبی برای توسعه اقتصادی کشور باشد. کشور ایران با داشتن آثار تاریخی و فرهنگی بی نظیر، جاذبه های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی، وجود دریا، کویر، چشمه های آب گرم، حیات وحش متنوع و منحصر به فرد، جاذبه های گردشگری مذهبی، تنوع گیاهی و جانوری و بسیاری موارد دیگر که می تواند کشور را به یک مقصد گردشگری همیشگی برای توریست ها تبدیل کند، ظرفیت بسیار بالایی در صنعت توریسم دارد و می تواند منبعی بسیار مطمئن در کسب درآمد داشته باشد. ایران با توسعه صنعت توریسم و با ایجاد زیرساخت های مختلف، نظیر جاده و شبکه حمل و نقل و ایجاد امکانات لازم برای گردشگران، می تواند به رشد اقتصادی دست یابد و کیفیت زندگی افراد را نیز ارتقا دهد. رشد و شکوفایی گردشگری موجب ورود ارز به کشور می شود و اشتغال زایی نیز به دنبال آن در کشور افزایش پیدا می کند و در نهایت رفاه کشور نیز بهبود پیدا می کند که نتیجه این عوامل چیزی جز توسعه پایدار کشور نخواهد بود.

نقش برندسازی شهری

برندسازی شهری از جمله موضوعاتی است که در این زمینه می تواند بسیار اثرگذار باشد. با ایجاد جایگاه و تصویر ویژه ای از شهرها در ذهن شهروندان و توریست ها می توان افراد را به اقامت بیشتر در کشور متقاعد کرد. حضور طولانی مدت به معنای ایجاد درآمد بیشتر برای کشور و درآمد بیشتر مستقیما به معنای اثرگذاری بر شرایط اقتصادی یک جامعه است که ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت توریسم در مقایسه با دیگر صنایع، نیاز به سرمایه کمتری دارد. در این میان موضوع برندسازی شهری از موضوعات حائز اهمیت و البته جدیدی است که توجه گسترده به آن از زوایای گوناگون موجب شکوفایی و پیشرفت پایدار و سلامت شهرها می شود.

توسعه پایدار صنعت گردشگری نه تنها به تخریب محیط زیست منجر نمی شود، بلکه می تواند به بهترین شکل نیز از آن محافظت کند، رضایت ساکنان و گردشگران را فراهم آورد و تداوم و بقای شهر را برای طولانی مدت حفظ کند.

صنعت گردشگری جایگزین بسیار مناسبی برای تمامی مشاغل و فعالیت هایی است که ممکن است در طولانی مدت یا تمام شوند یا به دلیل تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی دیگر مورد توجه قرار نگیرند؛ در صورتی که گردشگری ازجمله مسائلی است که می تواند همیشگی و مستمر باشد و منافع حاصل از آن به رونق جوامع مختلف کمک کند.

نویسنده: مائده فاضلی/ کارشناس ارشد مدیریت شهری