«اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی که منجر به حفظ محیط زیست شده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی میشود.» این تعریف از کاملترین و در عین حال علی ترین تعاریفی است که میتوان در مورد واژه اکوتوریسم بیان کرد که با اهداف جامعه اکوتوریم همخوان است.»
سازمان جهانگردی یا (WTO) رشد سالیانه صنعت گردشگری را تا سال 2010 بین 4/3 تا 7/6 پیش بینی کرده است که اکوتوریسم با رشد سالیانه 30 تا 40 درصد بالاترین رشد در بخش مختلف گردشگری را خواهد داشت و جامعه اکوتوریسم یا TES پیش بینی کرده در پایان سال 2010، 50% گردشگران متعلق به بخش طبیعت گردی خواهند بود.
ایران فلات زیبایی است با تنوع اقلیمی بسیار بالا که سواحل زیبای دریا در جنوب و شمال، رودخانههای پرآب و خروشان، دشتها و دامنهها، جنگلها و کویرها و کوهها شامل رشته کوههای البرز نماد کم نظیر شمال و عامل حیات وحش و شکل گیری شهرها و کوهپایه نشین ها، مراتع و جنگلهای سرسبز، وجود ارتفاعات مرکزی همچون حصاری در مقابل توفانهای شن کویری شرایط متنوع اقلیمی و جلوههای خاصی را پدید آورده که مجموعه آنها را به نمایشگاه عظیم و دیدنی درآورده است.این طبیعت متنوع و زیبا میتواند پذیرای عاشقان خود از سراسر جهان و داخل کشور باشد. اما تاکنون اقدام مهمی در زمینه معرفی جاذبههای طبیعی ایران، توسعه تور گردانها و پیش بینی حداقل امکانات برای خدمات رسانی به اکوتوریستها صورت نگرفته است.
واژه طبیعت گردی با اکوتوریسم تفاوت دارد. طبیعت گردان شامل انواع گردشگری در بستر طبیعت است ولیکن تاریخچه اکوتوریسم به سال 1965 میلادی هنگامی که واژه اکوتوریسم به کار برده شد بازمی گردد. این واژه در مفهوم عام چنین تعریف شده است: اکوتوریسم سفر به مناطق تخریب نشده یا غیرآلوده طبیعی با هدف مطالعه، مشاهده و لذت از زیباییها و گیاهان و جانوران بومی و نیز نشانههای فرهنگی این مکانها (در صورت وجود) میباشد.
اکوتوریسم دارای مشخصات چهارگانه زیر است:
- وابسته به طبیعت باشد.
- از لحاظ اکولوژیکی پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت نداشته باشد.
- آموزش و ارائه ارزشهای منطقه مورد بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.
- جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.
اکوتوریسم یعنی تورهای گردشگری که به منظور جذب تمامی انواع طبیعت دوستان، طبیعت شناسان، دانشمندان، هنرمندان و ماجرا جویان که انگیزه اصلی آنها تفریح نیست بلکه تماشای شگفتیهای طبیعت، گونههای کمیاب، پدیدههای طبیعی، حتی الامکان در شرایط دست نخورده و بکراست، برپا میشود.
فعالیتهای اکوتوریستی عبارت است از پیاده رویهای برنامه ریزی شده ایستگاهی و همچنین دامنه نوردی، سفر به مناطق ییلاقی و مهمان عشایر و ساکنان بومی محلها بودن، سفر به روستاها و مزارع اطراف روستاها به منظور لذت بردن از طبیعت، مطالعه طبیعت گیاهی و جانوری، تماشای حیوانات و پرندگان، آشنایی با محیط زیست طبیعی در غالب دیگری به نام سافاری ( Safari ) وبا استفاده از خودروهای روباز برای تماشای حیوانات و پرندگان.
نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار:
در بیانه اسلو پیرامون اکوتوریسم به نقش آن در کنار توریسم در حمایت از توسعه پایدار، دستیابی به اهداف توسعه هزاره، آینده و کاهش قابل ملاحظه فقر تاکید شده است. همچنین در کنار کنفرانس جهانی اکوتوریسم که در سال 2007 برگزار گردیده، 4 موضوع اصلی مطرح گردید که شامل:
الف) شناخت نقش کلیدی اکوتوریسم در توسعه پایدار محلی
ب) افزایش پتانسیل برای مدیریت خوب اکوتوریسم به عنوان یک ابزار مهم اقتصادی و محافظ طبیعت
ج) حمایت از برپایی و اجرای سرمایه گذاری اکوتوریسم و فعالیتهای مرتبط این امر از طریق بازاریابی موثر و افزایش اطلاعات و آموزش.
د) معرفی برخی از اصول کلیدی به منظور پایدار کردن اکوتوریسم
تاثیر اکوتوریسم بر توسعه پایدار را میتوان شامل موارد زیر دانست:
1. برقراری ارتباط و مشارکت بیشترین جوامع بومی، تجارت توریسم در بخش خصوصی، NGOها و دولت.
2. رساندن منابع بیشتر به مردم فقیر از طریق سیاست گذاری برای افراد بومی، ایجاد شبکه برای ارائه محصولات محلی، کمک به تشکیل سرمایه گذاری، حمایت از خدمات محلی، زیرساختهای مورد نیاز
3. ایجاد فعالیتهای کشاوزی پایدار و منافع اقتصادی دو طرفه از طریق ارتباطات مناسب بین اکوتوریسم و کشاورزی
4. تشویق بر توسعه محصولات جدید و تجارت منصفانه توسط قوی تر کردن ارتباط میان میراث فرهنگی منطقه با هنر و صنایع دستی.
5. بیشتر منافعی که از حفاظت حاصل میشود، به جوامع بومی اختصاص یابد.
6. بالا بردن دانش و مهارت و منابع اطلاعاتی مقامات مسئول مناطق حفاظت شده در توسعه مدیریت اکوتوریسم و کسب حمایت کافی برای مدیریت مناسب.
7. توسعه راههای خلاقانه برای استفاده از اکوتوریسم در جهت پشتیبانی و حمایت مالی در امر حفاظت.
8. در نظر گرفتن هماهنگی کامل با محیط همگام با طراحی تسهیلات اکوتوریسم، باقی گذاشتن حداقل اثرات و ترکیب تکنولوژی جدید با ایدههای موجود.
9. اشاره به تعامل بین بازدید بازدیدکنندگان و حیات وحش برای جلوگیری از نابود شدن تنوع زیستی و جستجوی سود خاص برای حفاظت.
10. به روز کردن اطلاعات قابل دسترسی در مورد بازارهای اکوتوریسم و افزایش امکان دسترسی به آنها از طریق استفاده از تکنولوژی جدید.
11. بهبود مهارتهای افراد بومی در راهنمایی و آموزش به عنوان یک بخش مهم در ارائه اکوتوریسم معتبر و با کیفیت بالا.
12. توجه به تاثیرات آب و هوا و اثرات آن بر روی اکوتوریسم از طریق معرفی الگوهای مسافرتی، ترویج استفاده از گزینههای مناسب حمل و نقل و تشویق به استفاده از طرح هایی که میزان خروج کربن در آنها در حد استاندارد باشد.
برآوردههای TES (the ecotourism seciety)، نشان میدهد طبیعت گردان بسته به انگیزه خود دو گروه را شامل میشوند. گروهی که از طبیعت گردی به دنبال ماجراجویی دیدار از سرزمینهای بکر و نیز توریسم ورزشی هستند، اغلب در مقطع سنی 19 تا 35 سال قرار دارند. اما گروهی با هدف لذت بردن از طبیعت و دار از حیات وحش و... به اکوتوریسم می پردازند در محدوده سنی 35 تا 54 قرار دارند.اکوتوریستها ترکیب جنسی خاصی ندارند و اغلب نسبت جنسی آنها 50 به 50 است.
بیش از 80% طبیعت گردان بین المللی دارای تحصیلات عالیه هستند. این شمار برای طبیعت گردان علاقه مند به لمس طبیعت و نیز بازدید از جاذبههای آن نزدیک به صد در صد است. اما طبیعت گردان ماجراجو با توجه به آن که عموماً جوان میباشند غالباً دانشجو و یا حتی محصلان دبیرستانی هستند.بیشترین گروه از طبیعت گردان (حدود 60 درصد) سفرهای گروهی را ترجیح میدهند. 15 درصد نیز علاقه مند به سفرهای خانوادگی بوده و 13 درصد نیز اغلب سفرهای خود را به تنهایی انجام میدهند. متوسط زمان سفر حدود 50 درصد طبیعت گردان بین 8 تا 14 روز است.بسته به نوع سفر این رقم تغییر میکند. به طور معمول زمان سفر برای طبیعت گردان طولانی تر از زمان سفر برای علاقه مندان به جاذبههای تاریخی، فرهنگی و یا تجاری است.با اوج گیری نهضت بازگشت به طبیعت برای بسیاری از شهروندان این کشورها به یکی از مهم ترین انگیزههای سفر تبدیل شده است که حاصل آن گسترش برنامههای دیدار از بومیان گوشه و کنار جهان است که روز به روز پررونق تر میشود، وضعیت بهره برداری از دیدگاه اکوتوریسم را به چهار نوع مختلف دیدار از حیات وحش، دیدار از چشم اندازها و آثار طبیعی، آموزش و پرورش در طبیعت، تفرج و تغییر حال و هوا تقسیم بندی و وضعیت آن نسبت به کشور ایران تحلیل میشود.
الف- دیدار از حیات وحش
در این بخش میتوان گفت که مطلقاً هیچ گونه بهره برداری انجام نمی شود. دیدار از حیات وحش مستلزم برنامه ریزی دقیق و فراهم آوردن امکانات ضروری است. تاکنون سامانههای که این برنامه ریزی را انجام داده و این امکانات را فراهم کند وجود نداشته است.
ب- دیدار از چشم اندازها و آثار طبیعی
بهره برداری در این بخش حداکثر جنبه ملی را داشته است. اگرچه در ابعاد محلی تحرک نسبتاً خوبی وجود دارد. در سالهای اخیر برگزاری تورهای دانشجویی به طور کلی گسترش علاقه به طبیعت گردی در میان دانشجویان عامل رونق یافتن بهره برداریها در این بخش بوده است. البته همچنان که ذکر شد این بهره برداریها نتوانسته جنبه بین المللی پیدا کند.
ج- آموزش و پرورش در طبیعت
برگزاری تورهای آموزشی و پژوهشی برای طبیعت شناسی یکی از ارکان عمده سرمایه گذاریهای توریستی در آن دسته از کشورها است که اقتصاد آنها وابستگی افزون تری به اکوتوریسم دارد. با این وجود در ایران مطلقاً برگزاری این گونه تورها معمول نیست.
د- تفرج و تغییر حال و هوا
سنت به سر بردن ایامی از سال در مناطق ییلاقی یا قشلاقی هنوز در اغلب مناطق کشور وجود دارد که خود عامل ایجاد برخی از امکانات اقامتی و رفاهی در این گونه مناطق بوده است. با این وجود بهره برداری مطلوب از این بخش منوط به گسترش فرهنگ طبیعت گردی در جامعه و پذیرفتن این نکته از سوی جامعه شهرنشین است که طبیعت گردی نیاز ناگزیر شهرنشین معاصر بوده و مسکن است برای التیام خستگی ها، افسردگیها و یکنواختیهای ناشی از زندگی در محیطهای شلوغ و پر از ازدحام و اغلب آلوده شهری، گفتنی است که طبیعت گردی به مفهوم فوق در شرایط حاضر صرفاً توسط تعداد معدودی از اقشار تحصیل کرده کشور صورت میگیرد.
تاثیرات شگرف توریسم در کاهش نرخ بیکاری، افزایش سطح درآمد، تامین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت است. به ازای ورود هر گردشگر سه تا شش شغل به صورت مستقیم و با احتساب مشاغل در بخشهای تولیدی و خدماتی برای هر گردشگر 9 تا 15 شغل ایجاد میشود. طی سالهای اخیر صنعت توریسم 1/5 درصد از درآمد ملی جهان را به خود اختصاص داده است توزیع جغرافیایی این درآمد در جهان یکسان نیست. به طوری که 80% درآمد و اشتغال ناشی از این صنعت به آمریکا و اروپا اختصاص دارد. از 20 درصد باقیمانده، 2/5 درصد سهم خاورمیانه و در میان سهم ایران کمتر از یک درصد است.
برای ورود هر توریست در کشور مولفه هایی چون امنیت، ارائه خدمات بهینه، میراث غنی فرهنگی و تاریخی، جاذبههای طبیعی، دریاها و دریاچه ها، تنوع آب و هوا، ویزای سهل وآسان مورد نیاز است که فقدان هر یک از این موارد ورود گردشگر را با مشکل مواجه میکند.
کویر نوردی، آب درمانی، غارنوردی، کوهنوردی، شکار و ماهیگیری (به صورت کنترل شده)، اسکی روی ماسه، گردشگری روستایی، ورزشهای آبی، دیدن چشم اندازهای طبیعی مانند آبشار، رودخانه از بخشهای اکوتوریسم بوده و اکوتوریسم غالباً با گرایش زیست محیطی هستند و میتوانند در پالایش و حفاظت از محیط زیست، گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم جوامع نقش موثری ایفا میکند.اکوتوریسم تنها شاخهای از گردشگری است که به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد چرا که بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی کسی نیست جز بومیان ساکن این مناطق که به راحتی میتوانند هدایت چنین تورهای تخصصی را برعهده گیرند.
در این میان توریسم مردم شناسی به عنوان بخشی از توریسم فرهنگی به برخی از جاذبههای مردم شناسی همچون توریسم،کوچ و روستاگردی میپردازد، برآوردها نشان میدهد اغلب متقاضایان شرکت در تورهای کوچ، روستاگردی و نیز حضور در مراسم بومیان دور افتاده طبیعت گردان هستند. از این رو به ویژه در برنامه ریزیهای کلان و تحلیلهای اقتصادی میبایستی مواردی همچون توریسم، کوچ و روستاگردی را از توریسم فرهنگی متنوع دانست و در زیر مجموعه اکوتوریسم مورد بررسی قرار داد.در اکوتوریسم تنها آن بخش از جاذبههای مردم شناسی قابل توجه هستند که در وهله اول حاصل انظباق انسان با محیط طبیعی پیرامون آن بوده و به عنوان جاذبه سیاحتی صرفاً در ترکیب با خاستگاه طبیعی آنها هویت مییابند.
بسیاری از شرق شناسان و جغرافی دانان برجسته جهان، تمدن ایرانی را حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران دانسته اند.بسیاری از آداب و رسوم نواحی بومی کشور بخشی از توانمندی صنعت توریسم ایران به شمار میآید. واقعیت این است که در گوشه و کنار ایران همه ساله بسیاری از آیینها برپا داشته میشود که حضور در آنها در یافتن راز و رمز آنها آرزوی بسیاری از علاقه مندان به سیر و سیاحت است، شناسایی این آداب و رسوم این فرصت را فراهم میآورد که ساکنان برای برگزاری تورهای اکوتوریستی به مضاعف سازی جاذبهها پرداخته و شمار متقاضیان آن را افزایش دهند.
فصل بهار ، تابستان در پیش است و همه به فکر عوضکردن آب و هوا میافتند. در این زمان سفرهای اکوتوریسمی یا طبیعتگردی جذابیتها و طرفدارهای بسیاری دارد.
سفرهای طبیعت گردی، فرهنگ، اصول و شرایط خاص خود را دارند. اینگونه سفرها با سفرهای فرهنگی چون بازید از یک شهر تاریخی، کاخ، موزه یا پارک ملی و... اقامت در هتل یا مهمان سرای که با تمام امکانات داخل شهراست، بسیار بسیار متفاوت هستند.
سفرهای اکوتوریسمی سفرهای خارج از زندگی شهری هستند. سفرهایی در دل طبیعت زیبا و سر سبز یا طبیعت خشک و بی آب و علف چون کویر، کوهستان یا درههای بی انتها و...
این گونه سفرها با حداقل امکانات و شرایط سخت ولی جذاب همراه است. شما با رعایت اصول سفرهای اکوتوریسمی یا طبیعت گردی میتوانید؛ سفری به یاد ماندنی برای خود و همراهانتان بسازید.
رالف باکلی مدیر تحقیقاتی اکوتوریسم در دانشگاه بین المللی گریفیت، استرالیا است. او سابقه طولانی در زمینه تحصیل، آموزش و تحقیق در رشته اکوتوریسم، اصول مدیریت، حفاظت، زندگی و سفر به درون آن دارد.
او در کتاب اکوتوریسم؛ اصول و شیوهها، مینویسد؛ اکوتوریسم یک مفهوم مفید و خوب دارد، اما تعریف جامع و کاملی ندارد... آنچه که ما به صورت تئوری در باره اکوتوریسم بحث میکنیم دراقدام نیاز به مدتها، شاید هم سالها تلاش برای عملی شدن، دارد.
هدف اصلی این کتاب، کاهش تخریب و اثرات سوء زیست محیطی است که در اثر توسعه صنعت گردشگری بیشتر شده است.
کتاب
قبل از هر چیز تاکید بر روی، سر و سامان دادن و تقویت مدیریت این بخش مهم، یعنی
محیط زیست دارد. بعد آموزش اصول و روشهای کاربردی این رشته در مدارس، اجتماع و...
همچنین پیشنهاد واگذاری سهمی به بخشهای خصوصی برای حفاظت هر چه بیشتر و بهتر
مناطق اکوتوریسمی، گسترش شرکتهای اکوتوریسم با رعایت و اجرای اصول اکوتوریسم،
حفاظتهای فردی، منظورافراد بومی منطقه اکوتوریسمی، تک تک افراد جامعه در هنگام
سفرهای اکو توریسمی و...دارد
این
کتاب به صورت گسترده، مفاهیم اساسی اکوتوریسم و اصول آن را تعریف و تشریح کرده
است. بخشهایی از این کتاب شامل موضوعهای کلیدی، مانند؛ مدیریت، اقتصاد، اثرات
زیست محیطی به صورت بالقوه در هر دو جهت مثبت و منفی، زندگی و سفر اکوتوریسمی،
وسایل مورد نیاز سفر اکوتوریسمی و ... است.
این کتاب برای تمامی علاقمندان به سفرهای اکوتوریسمی و محققان در این زمینه بسیار
جالب خواهد بود. بخشی از این کتاب در خصوص بستن کوله برای یک سفر اکوتوریسمی یا
طبیعت گردی آورده است که؛
سفر طبیعت گردی از خانه شروع میشود، زمانی که طبیعت گرد در حال انتخاب وسایل مورد نیاز سفر است. میتوانیم کوله او را کوله طبیعت گردی یا اکوتوریسمی بنامیم. شاید، این موضوع در نظر شما بیمعنی و یا بیاهمیت باشد، درحالیکه هرچه بیشتر در این باره فکر یا مطالعه کنید، به پیچیدگی و اهمیت آن پی خواهید برد
توجه داشته باشید که در انتخاب وسایل مورد نیاز سفر؛ سلیقه شما،هدف، شرایط آب و هوا مقصد، طول سفر، سن و جنسیت شما، نوع سفر، وسیله حمل و نقل، وسایلی که باعث آرامش بیشتر شما در سفر میشوند و شرایط اجتماعی- فرهنگی جامعه میزبان همگی روی محتویات کوله شما تاثیر میگذارند.
اولین و مهمترین توصیه سبک بودن کوله سفر شما است. پر واضح است، هرچه سبکتر سفر کنید، انرژی کمتری در حمل و نقل مصرف خواهید کرد.
دوم اینکه، سبک سفر کردن باعث میشود، بتوانید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید. سوم اینکه، بار کردن و همراه داشتن وسایل کمتر و غیر ضروری حس خود کم بینی و ضعف اقتصادی جامعه میزبان را کمتر تحریک میکند.
در صورت نیاز و ضرورت استفاده از الکتریسیته در مقصد، تلاش کنید حداقل بهره برداری را داشته باشید
به جای برداشتن دستگاههای صوتی پخش کننده و استفاده از هدفون به صداهای دلنشین طبیعتی که از آن دیدن می کنید، گوش کنید و تلاش کنید با مردم محلی حرف بزنید
در
خصوص جنس کوله یا کیف سفرآورده است که در صورتیکه کوله مناسب سفر ندارید و یا
کولههای قدیمی شما دیگر قابل استفاده نیستند، به دنبال کوله و کیفهای باشید که
قسمت عمده مواد تشکیل دهنده آنها قابل بازیافت باشند.
معمولا مواد تشکیل دهنده کولهها به طور کامل روی برچسب آنها درج نمیشود. با این
وجود، پرسش درباره این خصوصیت کوله، فروشنده را به این فکر وا میدارد که درآینده
از تولید کنندگان کوله و کیف اطلاعات کاملتری درباره میزان بازیافتی بودن مواد تشکیل
دهنده کیف یا کوله بگیرد و این نیاز بازار را به گوش آنها برساند.
جستجو در اینترنت میتواند به شما در پیدا کردن کوله و کیفهای قابل بازیافت کمک
کند. شاید فروشندگان این نوع کوله و کیفها معمولا اطلاعات کاملی در این باره
ندارند.