آشنایی با دریاچه های استان فارس - دریاچه بختگان و طشک

دریاچه‎های بختگان و طشک دو فرونشست میان‎کوهی هستند که ارتفاع آنها از سطح دریای آزاد حدود 1558 متر است دریاچه بختگان درشرق نیریز قرار دارد و به صورت یک فروافتادگی کشیده به طول تقریبی 70 تا 100 کیلومتر است که روند شمال غرب-جنوب شرق دارد و سطح زیر پوشش آن حدود 2000 کیلومترمربع است. سواحل این دریاچه با رسوبات سفیدرنگ تبخیری پوشیده شده‎اند ولی در سواحل نزدیک به سنگ‎های افیولیتی، رنگ تیره‎تر است.

دریاچه طَشک با وسعت تقریبی 800 کیلومترمربع در شمال باختری دریاچه بختگان و 160 کیلومتری خاور شیراز قرار دارد. تنها راه ارتباطی این دو دریاچه، از طریق دلتای رود کُر است که بخشی از آن به دریاچه بختگان و بخش دیگر به دریاچة طشک می‎ریزد.

تعدادی جزیره و شبه جزیره کوچک و بزرگ از جنس رادیولاریت، سنگ‎های پلاژیک و آهک‎های سروک در این دو دریاچه وجود دارند که مهم‎ترین آنها جزایر نرگس و گنبان (در دریاچه طشک) و جزیره مناک در دریاچه بختگان است که مساحت آنها، تابع شرایط بارندگی سالانه است.

بلندترین نقطه جزیره گنبان 1734 متر از سطح دریا است که از سطح دریاچه حدود 185 متر بلندتر است. دریاچه طشک ژرفایی کمتر از بختگان دارد و در فصول خشک، ارتباط آن با بختگان قطع می‎شود. تأمین کننده اصلی آب این دو دریاچه، رود کُر است که از کوه‎های برآفتاب و موسی‎خانی، در 50 کیلومتری جنوب باختری ده‎بید سرچشمه می‎گیرد و در شمال باختری مرودشت، پس از یکی شدن با رود شادکان (شادکام) و عبور از دشت مرودشت به دریاچه‎ها می‎ریزد. از طریق چشمه‌سارها که از سنگ‎آهک‎ها و دولومیت‎های پیرامون دریاچه سرچشمه می‌گیرند نیز مقدار قابل توجهی آب وارد دریاچه‎ها می‎شود. ترکیب شیمیایی آب دو دریاچه از نوع کلریدسدیم، کلریدمنیزیم، سولفات سدیم می‎باشد.

ترکیب شیمیایی آب دو دریاچه از نوع کلریدسدیم، کلریدمنیزیم، سولفات سدیم می‎باشد.

متاسفانه در سالهای اخیر به جهت خشکسالی از یک طرف و استفاده از آب سد درودزن در بالا دست این دریاچه و کم آب شدن رودخانه کر ،شاهد خشک شدن این دریاچه با اکو سیستم خاص خود هستیم . از پرندگان مهاجر این دریاچه و زیبایی خاص این دریاچه خصوصا در فصول زمستان و پاییز دیگر خبری نیست و آنچه که دیده میشود ، بستر خشک و نمکزار شدن این دریاچه است .

آشنایی با دریاچه های فارس - دریاچه پریشان

دریاچه پریشان یکی از زیباترین دریاچه‌های آب شیرین ایران است که در 15 کیلومتری جنوب خاوری شهرستان کازرون قرار داد. این دریاچه به نام‌های مور، پریشان، شور، کازرون، یون، موز، توز، پریشم، فزشویه و فامور نیز شناخته شده‌است.

نام این دریاچه از کوه فامور، در شمال خاوری آن گرفته شده است. آب دریاچه شیرین است و بخش بیشتر آن، از آبراهه‎هایی است که از کوه فامور سرچشمه می‎گیرند و بخشی نیز از منابع زیرزمینی تأمین می‎شود.دور تا دور این دریاچه را کوه احاطه کرده است و فاصله آن نسبت به کوه از طرف شمال حدودا 4 الی 5 کیلومتر و از طرف جنوب حدودا 500 متر است.

فاصله دریا تا کوه (از طرف شمال) روستای مالکی (قلات نیلو دهپاگاه، هلک، پریشان)، روستای عرب فامور، روستای سیسخت و در قسمت شرق قلعه نارنجی، جروق و در جنوب قلعه نرگس زار و در غرب دریاچه روستای پل آبگینه قرار دارند. فاصله شهرستان کازرون تا این دریاچه حدودا 12 کیلومتر است.ژرفای کم دریاچه سبب می‎شود که در فصول خشک بخشی از آن زیر پوشش نهشته‎های تبخیری قرار گیرد.

دریاچه پریشان با حدود 43 کیلومترمربع وسعت، در فرونشست کم ژرفایی تشکیل شده که از سطح دریا حدود 820 متر بلندتر است و در پیرامون آن رخنمون‎های مرتفع از واحدهای سنگ‎چینه‎ای زاگرس دیده می‎شود که به سن کرتاسه پسین تا کواترنر است. از دیدگاه ساختاری و زمین‎شناسی، دریاچه فامور در پهنه زاگرس چین خورده قرار گرفته و متاسفانه در سالهای اخیر به دلیل خشکسالی و کمبود بارش ، قسمت های بسیار زیادی از آن خشک گردیده و تنها در فصول بارش ، شاهد پر شدن قطعاتی از بستر خشک این دریاچه می باشیم .

خلیج همیشه فارس

خلیج همیشگی فارس و برخی از ویژگی های

جغرافیایی این خلیج

موقعیت جغرافیائی :خلیج فارس یکی از مهم ترین مناطق استراتژیک و ژئوپلتیک جهان بوده که در نیمکره شمالی ، قاره آسیا و منطقه خاور میانه بین عرض های جغرافیایی 24 تا 30 درجه شمالی وطول جغرافیایی 48 تا 57 درجه شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده و بین کشورهای جمهوری اسلامی ایران ، عراق ،کویت ، عربستان ، قطر ،بحرین امارات و عمان قرار گرفته است .

مساحت این خلیج 240000 کیلومتر مربع است وپس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان به شمار میاید . همانطور که در نقشه مشخص گردیده است ، بیشترین عرض آن از بندر جزه ایران تا کرانه های امارات و کمترین عرض آن از دماغه نابند ایران تا شمال شبه جزیره قطر بوده وطول این خلیج از دهانه شط العرب تا کرانه های ابوظبی 830 کیلومتر میباشد .

بیشترین مرز ساحلی در بین کشورهای همجوار این خلیج، از آن ایران بوده که از دهانه شط العرب تا بندر عباس به میزان 1259 کیلومتر میباشد . بر خلاف تصور عام ، عمق خلیج فارس بسیار کم است. ژرفای این خلیج در قسمت های شرقی بطور متوسط 50 تا 80 متر ، در قسمت های غربی بین 10 تا 30 متر ودر مجموع به طور میانگین فقط 50 متر

است .عمیق ترین نقطه خلیج فارس گودالی است به عمق 93 متر که در 15 کیلومتری جنوب جزیره تنب بزرگ قرار گرفته است .

جغرافیای تاریخی و وضعیت نام گذاری خلیج فارس : اولین بار یونانی ها بودند که این خلیج را "پرسیکوس سینوس" که همان خلیج فارس است نامیده اند . از آنجا که این نام برای اولین بار در منابع معتبر تاریخی که غیر ایرانیان نوشته اند ، آمده است ، هیچ گونه شائبه نژادی در وضع این نامگذاری و اسم وجود ندارد .چنانکه همین یونانیان بودند که نخستین بار سرزمین ایران را پارسه یعنی کشور پارسیان نامیدند ." استرابن" جغرافیدان قرن اول میلادی نیز به دفعات در کتاب خود از خلیج فارس نام برده است . وی محل سکونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج فارس عنوان میکند . همچنین در همین رابطه" فلاریوس آریانوس" دیگر مورخ یونانی در کتاب تاریخ سفرهای جنگی اسکندر از این خلیج به نام "پرسیکون کیت" که چیزی جز همان خلیج فارس نیست نام میبرد .

جزائر خلیج فارس :جزائر خلیج فارس که اکثرا متعلق به ایران هستند ، اهمیت این خلیج راخصوصا برای کشورمان بیش از پیش نشان میدهند . این جزائر اکثرا دنباله چین خوردگی های زاگرس جنوب شرق و برخی نیز بر اثر بالا آمدن گنبد های نمکی و برخی نیز بر اثر تجمع جانداران دریایی بوجود آمده و با وسعت های متفاوت و بهره برداری های گوناگون چشم انداز های متفاوت اقتصادی ، تجاری و سیاسی را برای کشورمان بوجود آورده اند .

مهم ترین این جزائر به ترتیب وسعت عبارتنداز : قشم ، کیش ،لاوان ، لارک ، هرمز ، هنگام ، هندورابی ،فرور بزرگ ، خارک ، مینو ، سیری ، ابو موسی، تنب بزرگ ، جبرین ، قبر ناخدا ، خارکو ،تنب کوچک ،فرور کوچک ، بونه ، دارا ، ام سیله ،نخیله ام الکرم ، فارسی و شیتوار.

رودخانه های ساحلی :رودخانه های بسیاری از ایران به خلیج فارس میریزند که بنا به تنوع آب وهوایی هر چه به سمت شرق پیش میرویم ، فصلی تر میشوند و میزان آبدهی آنها کم میشود . اگر از سمت غرب خلیج به سمت شرق پیش رویم با رودخانه های کارون،هندیجان ،دالکی ،مند، مهران و رود شور مواجه خواهیم شد . غیر از رودخانه کارون که یکی از پر آب ترین رودخانه های ایران بوده واز نظر درازا (890 کیلومتر ) طولانیترین رودخانه کشورمان محسوب میشود ، رود پر آب دیگری نه از ایران و نه از دیگر کشورهای خلیج فارس به این حوزه وارد نمیشود و از این جهت و با توجه به تبخیر بسیار بالاو عمق نسبتا کم خلیج فارس میتوان گفت که بیشترین حجم آب این منطقه از طریق دریاهای آزاد تامین میگردد .

جغرافیای اقتصادی :اهمیت اقتصادی این خلیج روز به روز بیشتر میشود . در زمانهای گذشته این خلیج یکی از مراکز مهم صید مروارید جهان به شمار میرفت و ماهیگیری از مهم ترین فعالیت های امرار معاش ساکنین اطراف این خلیج بود . اما در حال حاضر با توجه به کشف میدان های عظیم نفتی و گازی کف این خلیج ، توجه دولت های حاشیه به بهره برداری هر چه بیشتر از این منابع جلب شده است .مهم ترین میدان های نفتی ایران در فلات قاره خلیج همیشگی فارس عبارتند از: ابوذر (اردشیر) ،سروش (سیروس )، درود (داریوش ) ، فروزان (فریدون )، رشادت (رستم ) ، سلمان (ساسان )،و رسالت (رخش ) .که عمدتا نفت استخراجی از این میادین از طریق لوله های نفتی به اسکله های نفتی خارک و لاوان حمل میشود .

دریانوردی در این خلیج پیشینه بسیار طولانی دارد و نخستین مدارک قطعی دراین زمینه مربوط به سده چهارم پیش از میلاد است . این خلیج از موقعیت ژئو پلتیک (جغرافیای سیاسی )و جایگاه مواصلاتی آن که بعد از فتوحات عثمانی ها بهترین مسیر تجارتی شرق و غرب بوده است ، بهره مند میباشد .

جغرافیای سیاسی : خلیج فارس از طریق تنگه هرمز به دریای عمان و متعاقب آن به آبهای آزاد راه پیدا مینماید . تنگه هرمز یکی از استراتژیک ترین مناطق جهان به شمار میاید که مالکیت حاشیه شمالی آن در دست ایران و ساحل جنوبی آن در دست کشور عمان قرار دارد . از آنجا که دولت عمان عملا حضور چندانی در این منطقه ندارد ،ایران به عنوان تامین کننده امنیت این منطقه استراتژیک به شمار میاید .

از این تنگه طبیعی به صورت متوسط در هر دقیقه یک کشتی نفتکش عبور کرده و نزدیک به 40% نفت مصرفی کشورهای صنعتی از این منطقه ترانزیت میشود.عرض این تنگه 87 کیلومتر بوده و ژرفای این تنگه در شمال جزیره مسندام بین 180 تا 200 متر است.عمیق ترین قسمت تنگه هرمز گودالی است به عمق 223 متر که در نزدیکی شبه جزیره مسندام قرار گرفته است .

قابل توجه اینکه در باره نام خلیج فارس تا اوایل دهه 1960 میلادی هیچ گونه بحثی در میان نبوده و اصطلاح خلیج عربی به قصد تفرقه بین ایران و کشورهای عربی از طرف یکی از نمایندگان سیاسی انگلیس به نام" سر چارلز بلگریو" عنوان شده است ودرسال های اخیرودر ادامه سیاست های دولت های نفاق افکن انگلیس وآمریکا ، در حال حاضر برخی

دول عربی زیر چتر حمایتی استعمار گران ، ادعاهای پوچ،واهی و بی اساس بر سر حاکمیت برخی از جزایر و یا نام این خلیج عنوان میکنند و این وظیفه میهنی ما ایرانیان است که برای همیشه و با سرفرازی نام این خلیج را برای همیشه فارس بنامیم و به فرزندان خود نیز بیاموزیم که این خلیج همیشه فارس بوده ،هست و خواهد بود .

در پایان ذکر این مطلب واجب است که دولت جمهوری اسلامی ایران روز دهم اردیبهشت را به نام روز ملی خلیج فارس نامگذاری نموده است . این روز را برای همیشه گرامی میداریم .

تهیه و تنظیم از : فرید سیداحمدی

منابع :

اطلس جامع گیتا شناسی . موسسه جغرافیایی و و کارتو گرافی گیتا شناسی -1384

جعفری ،عباس:شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران . انتشارات گیتا شناسی -1366

گزارش خبری خبرگزاری مهر به مناسبت روز ملی خلیج فارس .تهران 9/2/86

وضعیت جغرافیای طبیعی استان فارس

وضعیت جغرافیای طبیعی استان فارس- نویسنده فرید سیداحمدی - کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی - گرایش هیدرو ژئومرفولژی.نقل از وبلاگ :مدیریت - علوم زمین-فرید سیداحمدی

1- موقعیت جغرافیایی و وسعت استان :

استان فارس ازا ستان های جنوبی کشور بوده که با وسعت 122 هزار کیلومتر مربع ، پس از استان های سیستان و بلوچستان ، و کرمان و یزد ، چهارمین استان از نظر وسعت در کشور میباشد . این استان 4/7درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و از سمت شمال با استان اصفهان ، از سمت شمال شرق با استان یزد ، از سمت شرق با استان کرمان ، جنوب شرقی با استان هرمزگان ، جنوب غرب با استان بوشهر و نهایتا غرب و شمال غرب ، با استان کهکیلویه و بویر احمد ، همسایه میباشد .

موقعیت خاص استان از جهت استراتژیکی قابل توجه است . از یک طرف نزدیکی با خلیج فارس و از طرف دیگر ارتباط با استانهای مرکزی کشور ، بر اهمیت آن افزوده است این استان به عنوان پلی ، حدفاصل جنوب و مرکز کشور محسوب میگردد و از گذشته های دور از راههای مهم و حلقه دست یابی به فلات مرکزی ایران محسوب میگردیده است . و از همین رو در طول دوران های مختلف تاریخی جولانگاه اقوام و تمدن های مختلف بوده است .

خطه فارس از دیر باز محل اسکان قوم پارس و یکی از مهدهای تمدن و شکوفایی فرهنگ و علم ایران زمین بوده است. دروازه صدور و نفوذ فرهنگی و تمدن ایرانی چه در پیش از اسلام و چه پس از اسلام سرزمین و یا به عبارت دیگر اقلیم فارس بوده است. در این خطه ستارگان درخشان علم و ادب و فلسفه بسیاری برخاسته اند که هر یک به نوبه خویش در اعتلای تمدن و آوازه ایران اسلامی نقش بسزایی داشته اند.

پایتختی پادشاهان هخامنشی، ساسانی، صفاریان، آل بویه، آل مظفر و خاندان زند به همراه مرکزیت حکومت و کنترل بخش جنوبی ایران زمین ، فارس را جزو پهنه های استثنایی و مهم کشور قرار داده است. نماد حضور تمدن ایران زمین در این خطه آثار باستانی و تمدن بشری همچون : تخت جمشید، کاخ ساسان، پاسارگاد، نقش رستم، غارشاپور، شهر بیشابور، شهر گور، بازار قیصریه، مسجد جامع عتیق، بازار و حمام وکیل، ارگ کریمخانی می باشند.

کافی است بدانیم یک سوم آثار تاریخی کشور عزیزمان ایران ، در فارس جای دارد. فارس در دوره های مختلف تاریخی، پایتخت و مرکز ثقل حکومت ایران زمین بوده است. در زمان هخامنشیـان (500 سال پیش از میلاد مسیح) در زمان ساسانیان (قرن چهارم میلادی) در حکومت آل بویه (قرن چهارم هجری) و بالاخره در دوران زندیه (قرن یازدهم هجری)، فارس نقش اساسی در تاریخ و جغرافیای ایران و بخش اعظمی از جهان آن روز داشته است. نشانه و یادگارهای تاریخی بی شمار از این دروان ها در فارس وجود دارد. از همین روی مرکز فارس، شهر شیراز را پایتخت فرهنگی ایران نامیده اند.

2- ناهمواری های استان و نحوه شکل گیری آن ها

کوه های زاگرس ، بخش اعظم استان را در بر گرفته است . در مجموع بخش چین خورده رشته کوه های

زاگرس ، خود به 3 قسمت زاگرس شمال غرب (منطقه کرمانشاه و ایلام ) ، زاگرس میانی (منطقه لرستان و بختیاری ) و زاگرس جنوب شرق (منطقه فارس ) تقسیم میشود . بخش سوم زاگرس به طور کلی در استان پهناورفارس گسترده شده و به همین دلیل است که به آن زاگرس فارس نیز میگویند .

این واحد زاگرس ،حداکثر پهنا را داشته و چهره ظاهری آن با دو بخش دیگر زاگرس تفاوت دارد . در فارس امواج چین ها ملایمتر و بازتر شده و بیشتر به صورت چاله های ناودیسی و برجستگی های طاقدیسی ساده مشخص میگردد . همین چاله های ناودیسی به مرور زمان تبدیل به دشت های وسیع گردیده است . از دیگر مشخصات زاگرس فارس این است که هر چه از طرف شمال غرب استان به طرف شرق و جنوب شرق استان پیش میرویم ، محور چین ها از جهت شمال غرب جنوب شرق به سمت غرب به شرق منتهی میگردد .

از نظر زمین شناسی در کوه های استان فارس طبقات ائوسن، توده های عظیمی را تشکیل داده است . زاگرس در فارس بر روی سنگ های شیستی، آهکی و مارنی و تشکیلات جوان تر متعلق به دوره کرتاسه تشکیل شده که دارای سنگواره پالئوسن می باشد. بعد از مدتی محیط رسوبی عمیق تر شده و لایه های آهکی به وجود آمده همراه با مارن و شیست بوجود آمده اند . در حوضه رسوبی زاگرس رسوب گذاری از دوره الیگوسن به میوسن هم چنان ادامه داشته و سازند آهک آسماری تشکیل شده است.
در این سازند دو بخش تبخیری و ماسه سنگی نیز شناخته شده است. در سازند فارس رخساره های نرم تنان، خار پوستان، مرجان ها و میکرو فسیل ها مختلف دیده شده است. بنابراین به طور کلی ناهمواری های استان فارس مربوط به دوریا عهد میوسن و قسمتی از پلیوسن ((از دوره ترشیاری و از دوران سنوزوئیک)) ودر مجموع ناهمواری های جوان می باشد.از مشخصات این چنین مناطقی زلزله خیز بودن است . کما اینکه از سال 1900 میلادی تا کنون 1115 زمین لرزه دستگاهی در استان فارس رخ داده است .و گاه و بیگاه نیز شاهد بروز زلزله در نواحی مختلف استان می باشیم که این خود ناشی از جوان بودن منطقه از نظر زمین شناسی و برخورد مداوم سپر عربستان به سپر ایران می باشد .

منابع معدنی : از جهت منابع و مواد معدنی استان فارس در دو قسمت متمایز قابل بررسی میباشد: الف) پهنه چین خورده زاگرس
در نواحی کازرون، ممسنی، فیروزآباد، لار، لامرد، داراب، فساب، سپیدان، شیراز و مرودشت، غالب سازندهای زمین‌شناسی از نوع سنگ آهک، مارن، گچ و نمک است که تا کنون مورد پیگردهای اکتشافی قرار گرفته‌اند. افزون بر آن فسفات، سیلیس، خاک های صنعتی و بوکسیت از جمله توانایی های معدنی پهنه چین ‌خورده زاگرس بوده که بررسی های انجام شده حکایت از پتانسیل خوب معدنی دارد بیش از 85% سطح استان فارس متعلق به پهنه ساختاری ـ رسوبی و زاگرس است که عموما، برخلاف منابع هیدروکربورهای موجود،(گاز و نفت) از نظر ذخایر معدنی فلزی توان چندان بالائی نداردو چنانچه مشاهده میگردد بیشتر فعالیت های صنعتی در این مناطق بر پایه صنایع وابسته به نفت و گاز می باشد .

ب) زاگرس مرتفع، سنندج ـ سیرجان
مناطق شمال شرقی و شمال غربی استان که شامل شهرستان های استهبان، نیریز، ارسنجان، بوانات، خرم بید، آباده و اقلید می‌باشد، عمدتا در بخش افیولیتی زاگرس و زون سنندج ـ سیرجان قرار

گرفته‌اند شهرستان های مذکور از از لحاظ مواد معدنی فلزی نظیرکرومیت، منگنز، خاک صنعتی و نسوز و مس پتانسیل معدنی اکتشافی نسبت بالایی داشته و تا کنون چند طرح اکتشافی نظیر پتانسیل‌های شهرستان اقلید، مطالعه منگنز در شهرستان نیریز ـ داراب و استهبان، باریت دیده‌گان (بوانات)، مطالعه و پتانسیل‌یابی کرومیت در نیریز، مس در فسا، طلا در بوانات، پتانسیل‌یابی مواد معدنی در شهرستان اقلید به اجرا در آمده است. با توجه به ذخایر فلزی موجود در شهرستان های فیروزآباد (سرب و روی) و کرومیت در نیریز و منگنز در شهرستان های استهبان، و مس در شهرستان های بوانات، خرم بید ـ اقلید و کبالت، آهن منگنزدار در شهرستان های بوانات و آباده و.... استان فارس را می‌توان از جمله مناطق معدنی کشور دانست. این منطقه مورد اکتشاف‌های ناحیه‌ای و موضوعی قرار گرفته است و اشتغال ساکنین این شهرستان ها نیز در بخش استخراج معادن میباشد .

منابع و معادن استان که از آنها صحبت به عمل آمد نقش بسزایی در توسعه اقتصادی و صنعتی کشور داشته است هر چند که نقش آن در توسعه اقتصادی استان کم رنگ تر بوده است . باشد که شما دانش آموزان عزیز که در آینده چرخ های اقتصادی استان را به گردش در خواهید آورد ، با وجود کثرت و وفور منابع و معادن استان و بهره گیری از نیروهای متخصص خود استان و تاسیس کارخانه های مربوط به همین منابع خدادادی ، نقش استان را از نظر تولید در کشور به حداکثر بازدهی رسانیده و با اشتغال جوانان در این صنایع ، میزان بیکاری را به حداقل رسانید .

در شهرستان محل زندگی خود چه منابع و معادنی را سراغ دارید ، آیا کارخانه مناسب با این منابع در محل شهرستان شما وجود دارد ؟و یا اینکه پس از استخراج به دیگر استان های کشور حمل میشود ؟

3- پدیده های مهم جغرافیایی استان :

استان فارس به دلیل پهناور بودن و تاثیر عوامل متفاوت از نظر چگونگی شکل گیری ساخت های طبیعی و نحوه پیدایش ، چشم اندازهای طبیعی و پدیده های مهم جغرافیایی و زمین شناسی چون : تنگه های طبیعی ، گنبدهای نمکی ، دریاچه ها و پلایا ، ناودیس های معلق ، آبشارها، کویر ، جنگل و......را در خود جای داده است که در این میان به چند پدیده منحصر به فرد اشاره میشود :

تنگه های طبیعی :

تنگ یا تنگه به اشکال طبیعی گفته میشود که بر اثر عبور دره یک رودخانه از یک طاقدیس و یا حفر طاقدیس از کنار ، توسط رودخانه بوجود آید . تنگه هایی چون : تنگ خانی، تنگ هرایز، تنگ بوان، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده) ، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ خرقه و تنگ براق ، تنگ ابو.الحیات ، از جمله مهم ترین تنگه های استان فارس به حساب آمده که اکثرا بر اثر فرسایش رودخانه ای در طاقدیس های رسوبی شکل گرفته اند .

دره ها و تنگه های متعدد استان فارس، گردشگاه های طبیعی بسیار زیبایی را فراهم نموده اند که

همواره پذیرای بازدید کنندگان و دوست داران طبیعت می باشند. تنگ بوان که از طبیعت زیبایی برخوردار است و تنگ خرقه(فیروزآباد) که دره ای سرسبز و خرم است و پوشش جنگلی زیبا، چشمه سارهای فراوان و باغ های پربار دارد، گردش گاه میان جنگل که مانند توده ‌ای انبوه در دامنه کوه میان جنگل و در دو سوی جاده خود نمایی می ‌کند، برخی از این تنگه ها و گردشگاه ها هستند. مراتع و گل زارهای حاشیه دریاچه های منطقه همراه با ماهی های آزاد و پرندگان وحشی چشم اندازهای زیبایی از این دریاچه ها در بهار و پاییز به وجود می آورند که بسیار جذاب و دیدنی هستند.

رودخانه ها و آبشارهای جذاب و منحصر به فردی مانند آبشار مارگون سبب شده اند که این استان توانمندی های قابل توجهی را در زمینه جاذبه های طبیعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی خود، پذیرای طبیعت دوستان نیز باشد.

گنبدهای نمکی
به طور کلی برجستگی هایی که توسط نمک به علت حرکات و بالا آمدن آن ایجاد می‌گردد، گنبد نمکی (Salt dome) نامیده می‌شود. بدیهی است اشکال خارجی تمامی گنبدهای نمکی یکسان و یک تصویر نبوده و بستگی به سنگ های پوششی آن، فشار درونی و میزان آن دارد. به عبارت دیگر گنبد نمکی عبارت است از ساختمان زمین ‌شناسی گنبدی تصویری که هسته آن از نمک تشکیل شده است. از نظر مکانیسم تغییر ، نمونه تغییر تصویر پلاستیکی است. حرکت این گونه مواد پلاستیکی سبب ایجاد چین‌های دیاپیری می‌شود و به همین جهت از نظر زمین شناسی ساختمانی نیز قابل مطالعه و بررسی است.
از جمله استان هایی که گنبد های نمکی فراوان در آن یافت می گردد استان فارس است. از نظر تعداد گنبد نمکی استان فارس در میان استان های کشور مقام اول را داراست و بیشترین گنبدهای نمکی استان فارس در منطقه لارستان وجود دارد. به طوریکه بین 265 یا 300 گنبدهای موجود منطقه فارس، بوشهر، خوزستان و قریب به 220 گنبد نمکی در لارستان بوده که عمدتا باعث شور شدن دشت های مذکور شده است، که تنها راه حل استفاده از پتانسیل منطقه و مساعدت جهت بهبود آب و خاک احداث سازه های مکانیکی از جمله زه کش های طبیعی با هدف کنترل نمک گنبدها و استفاده از گونه های شورپسند جهت جذب نمک و شیرین نمودن آب و خاک می باشد.

آیا در حوالی منطقه محل سکونت شما گنبد نمکی وجود دارد ؟ در صورت مثبت بودن جواب مشخصات آن را ذکر کنید :

دریاچه ها :

دریاچه های بسیاری در استان فارس وجود دارد که برخی از آنها دارای آب شیرین بوده که مهم ترین آنها دریاچه پریشان میباشد . برخی از آنها دارای آب شور بوده و برخی نیز فصلی میباشند . در یک تقسیم بندی کلی به دریاچه هایی که بیش از 66% ایام سال دارای آب بوده و فقط میزان حجم آب در ماه های متفاوت تغییر میکند ، ، دریاچه دائمی گویند و به مناطقی که کمتر از 33% ایام سال دارای آب

باشند دریاچه موقت گویند .

اکثر دریاچه های فارس فرو افتادگی هایی هستند که در امتداد ناودیس ها و چاله های زمین ساختی و در بین طاقدیس ها جای گرفته و سطح اساس رودخانه های اطراف خود محسوب میشوند . در برخی از آنها نیز علاوه بر تغذیه از طریق رودخانه های اطراف ، چشمه های زیر زمینی نیز به تغذیه آن کمک میکنند .

مهم ترین دریاچه های فارس عبارت هستند از : دریاچه فامور (پریشان )که در 12 کیلومتری کازرون قرار دارد ، دریاچه بختگان ، دریاچه طشک ، که به صورت یک فروافتادگی بلند و کشیده و به طول تقریبی 100 کیلومتر در امتداد شمال غرب ، جنوب شرق واقع در شمال استهان ، غرب نیریز ، شرق مرودشت قرار گرفته است . دریاچه کافتر (شادکام )شهرستان اقلید ، دریاچه برم فیروز ، واقع در ارتفاعات شمالی شهر سپیدان دریاچه و تالاب ارژن ،(60 کیلومتری شیراز ) و دریاچه مهارلو درشرق شیراز .

((نزدیک ترین دریاچه به محل زندگی شما چه نام دارد؟ دائمی است یا موقت ؟آب این دریاچه از چه طریق تغذیه میشود ؟ ))

4- وضعیت آب و هوایی استان و عوامل موثر در پیدایش آن :

آگاهی از توزیع جغرافیایی الگوهای بارش و توده های هوای بوجود آورنده آن و بررسی ویژگی های بارندگی و پهنه بندی آن به دلیل استفاده گسترده آن در کشاورزی ، منابع آب ، صنعت توریسم ، بهره برداری از سدها ، دانش آبیاری ، استفاده بهینه از منابع آب و خاک و افزایش تولیدات زراعی و باغی و دامی ، حائز اهمیت است .

بارندگی زمستانه در تامین منابع آب در استان فارس نقش اساسی را ایفا می نماید و این نقش از شمال به جنوب و از غرب به شرق استان ، بدلیل کم تر شدن بارش و کمبود چشمه سارها و رودخانه های دائمی و گرم تر شدن هوا و احتیاج بیشتر به نزولات جوی ، افزایش پیدا میکند .

بررسی های نقشه های جوی مربوط به 30 سال گذشته استان و کشور نشان میدهد که استان فارس در فصول مختلف سال ، تحت تاثیر سیستم های جوی و توده های هوای متفاوتی قرار میگیرد که عمده ترین آنها به ترتیب اهمیت ، از این قرار میباشند :

- توده هوای سودانی : منشاء آن شمال شرقی آفریقا بوده که پس از کسب رطوبت از دریای سرخ و پهنه های رطوبتی دیگر از جنوب غرب وارد استان گردیده و اکثر مناطق فارس را خصوصا در فصل زمستان مورد تاثیرقرار میدهد . نتیجه ورود این سیستم بوجود آمدن بارش در بیشتر شهرستانها به جز شمال شرق استان فارس میباشد .

- توده هوای مدیترانه ای: این توده کم فشار از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه به سمت فارس وزیده و بیشترین تاثیر رااز نظر بارش در ارتفاعات شمال غرب و غرب استان به جای میگذارد .

- توده هوای شمالی که از سمت سیبری و با جهت شمال شرقی ، جنوب غربی به استان وزیده و موجب برودت هوا در زمستان و علی الخصوص نواحی کوهستانی میگردد .در صورت اختلاط این توده هوای خشک با رطوبت توده هوای غربی و جنوب غربی ؛ در برخی سالها شاهد ریزش های جوی به شکل برف حتی در مناطق کم ارتفاع و جنوب استان نیز خواهیم بود .

- توده های هوای جنوبی : که از سمت شبه جزیره عربستان و در طول فصل تابستان به طرف فارس وزیده و نتیجه ای جز گرما و در برخی موارد به همراه آوردن گرد و خاک ندارد.

5- طبقه بندی انواع آب و هوا و پراکندگی آن در استان :

در استان فارس تحت تاثیر عوامل مختلفی چون ویژگی های توپوگرافی ، جهت ناهمواری هاو چین خوردگی ها ، ارتفاع ، عرض جغرافیایی و دیگر عوامل ، سه ناحیه آب و هوایی اصلی و مشخص پدیدار شده ، که هر کدام نیز به نواحی آب و هوایی جزئی تری تقسیم بندی میشوند .

این 3 ناحیه اصلی عبارتند از :

1- ناحیه کوهستانی شمال ، شمال غرب و غرب استان که مرتفع ترین مناطق و کوه های استان را در خود جای داده و دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل بوده و میزان بارندگی متوسط آن در سالهای آماری گذشته ، بین 400 تا 600 میلی متر بوده است . شهرستان های اقلید ، سپیدان ، ممسنی و غرب آباده در این ناحیه واقع گردیده اند .

2- ناحیه مرکزی : این ناحیه که در مجموع ارتفاع کمتری نسبت به ناحیه اول دارد ، در زمستان دارای آب و هوای معتدل توام با بارش و تابستان های گرم و خشک میباشد . میزان بارش این ناحیه بین 200تا 400 میلی متر بوده و شهرستان هایی چون شیراز ، کازرون ، فسا و فیروز آباد در این ناحیه قرار گرفته اند .

3- ناحیه جنوب و جنوب شرقی : در این قسسمت از استان بدلیل کم بودن ارتفاع ، عرض جغرافیایی پایین تر ، و شکل گیری جهت کوه ها که عمدتا غربی ، شرقی هستند ، شاهد بارندگی کمتری نسبت به دو ناحیه قبلی ذکر شده هستیم (کمتر از 200 میلی متر ) . هوای این ناحیه در زمستان ها معتدل و در تابستان بسیار گرم و خشک میباشد . شهرستان هایی چون لارستان ، خنج ، مهر ، لامرد ، داراب ، زرین دشت ، داراب و قیر و کارزین در این ناحیه آب و هوایی قرار گرفته اند .

6- تاثیر آب و هوا بر پوشش گیاهی ، حیات جانوری و شکل گیری سکونت گاه ها :

تنوع اقلیمی و منابع خدادادی فارس به حدی گسترده است که به حق آن را ایران کوچک خوانده اند . آب و هوای فارس دو ویژگی کم نظیر دارد که معمولابه ندرت میتوان این دو ویژگی را درسایر مناطق

طبیعی و زیست محیطی کشور پیدا کرد . نخستین ویژگی برخورداری فارس از آب و هوای چهار فصل است . یعنی در حالیکه می توان در شهرستان های شمالی این استان از تفریح های زمستانی بهره برد در مناطق جنوبی استان هوا متعادل بوده و تفریحات بهاری و تابستانی رواج دارد .

دیگر ویژگی طبیعت فارس که منشعب از عوامل و عناصر اقلیمی میباشد ، جمع شدن چند چشم انداز طبیعی به طور همزمان در یک مکان نه چندان گسترده است. بطوریکه میتوان در یک محدوده جغرافیایی از برکت وجود کوهستان ، جنگل ، تالاب ، دریاچه و چشمه سار برخوردار شد .

به دلیل گوناگونی آب و هوا و اختلاف درجه حرارت و میزان بارش و شرایط طبیعی متنوع استان ، شاهد کشت انواع محصولات دیم و آبی هستیم . فارس بیش از 13 سال است که مقام اول در تولید گندم مازاد در کشور داشته است . کشت هایی چون ذرت دانه ای و علوفه ای ، انواع مرکبات ، خرما ، زعفران ، انجیر ، برنج ، انواع انگور و سیب و تولید انواع محصولات دامی و لبنی و.... که هر کدام از نظر شرایط کشت شرایط ویژه خود را دارند ، همه و همه نتیجه تنوع اقلیم در فارس می باشند .

پوشش گیاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل می دهد، مهم ترین گونه های درختی این استان عبارتند از: بادام کوهی، بنه و بلوط و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی که شیرین بیان، گل گاوزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این گونه ها هستند. مناطق حفاظت شده استان فارس رویشگاه بسیاری از گونه های گیاهی منطقه می باشند. پارک ملی بمو واقع در شمال شهر شیراز از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی و قابل اهمیت است و تا کنون بالغ بر 280 گونه گیاهی در آن شناسایی و نمونه برداری شده است.

7- منابع طبیعی استان :

استان فارس بدلیل تنوع اقلیمی و ساختارهای جغرافیای طبیعی ، فضا و چشم اندازهای منحصر به فردی را برای استفاده های گوناگون و از جمله گردشگری بوجود آورده است . در ذیل به برخی از این چشم اندازها اشاره میگردد :

رودخانه ها :

از رودخانه های استان میتوان به رودهای کر، شادکام ، فهلیان ، قره آقاج ، شش پیر ، مارگون ، شور جهرم ، شور لار و مهران شور اشاره نمود .

چشمه های استان نیز قابل توجه بوده که به دلیل گذران اوقات فراغت ونقش گردشگری قابل توجه هستند از این چشمه ها میتوان چشمه بالنگان حاجی آباد ، چشمه ی قدمگاه اقلید ، چشمه ساسان کازرون ، چشمه ابوالمهدی سیوند ، چشمه ریچی کوهمره سرخی و چشمه ی شش پیر سپیدان را نام برد و از چشمه های آب گرم گوگرد دار که برای مصارف درمانی و بیماری های پوستی و روماتیسم کاربرد دارند میتوان به چشمه آب گرم فیروز آباد (هشت کیلومتری جاده خنج ) و چشمه آب گرم سراب بهرام که بین شهرهای قائمیه و نور آباد قرار گرفته اشاره نمود .

از آبشارهای استان فارس که به دلیل اختلاف سطح در مسیر رودخانه شکل گرفته اند و مناظر بدیع و اعجاب انگیزو قابل توجهی بوجود آورده اند ،میتوان به آبشار مارگون اشاره نمود . که سالیانه

گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور را به سوی خود میکشاند .

از گردشگاه های طبیعی استان گردشگاه که تعداد شان قابل توجه است میتوان به مواردی چون :

رودخانه شاهپور ( مجاورت تنگ چوگان کازرون ) ، گردشگاه برم دلک (جاده کفترک نزدیک قصر باستانی ابو نصر ) ، گردشگاه هفت برم ( 55 کیلومتری شیراز کازرون ) گردشگاه تنگ تیزاب ( مسیر سپیدان به یاسوج ) ، گردشگاه میان جنگل (مسیر شیراز به فسا ) ، پارک جنگلی استهبان و گردشگاه سلطان شهباز (شهرستان استهبان ) و.......... اشاره کرد .

به جهت حفظ گونه های مهم گیاهی و جانوری کمیاب و در حال انقراض و حفظ ارزش های گردشگاهی و پژوهشگری و جلوگیری از تخریب ، مناطق حفاظت شده ای تحت نظر منابع طبیعی استان بوجود آمده است که مهم ترین آنها عبارتند از :

پارک ملی بمو (شمال شرقی شهر شیراز ) ، منطقه حفاظت شده هرمود لارستان ، منطقه شکار ممنوع بصیران (جنوب آباده ) و منطقه شکار ممنوع توت سیاه که در شهرستان بوانات قرار گرفته است .

بر اساس آخرین آمارها هشت منطقه حفاظت شده ، 12 منطقه ممنوعه ، 2 پارک ملی ، یک پناهگاه حیات وحش و یک منطقه گردشگری در فارس شناخته شده است که اغلب این مناطق از مهم ترین جاذبه های گردشگری کشور محسوب میشوند .

سعی نماییم که در بازدید از این مناطق ، از تخریب این موهبت الهی که سرمایه ملی محسوب شده و از گذشتگان به ما رسیده است ، حفظ و نگهداری نموده و با احیاء و پر بار نمودن ، آن را به دست آیندگان بسپاریم .